به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، سی و دومین نشست از سلسله نشست های «گفت‌وگوی کتاب» اداره کل منابع و چهارمین جلسه از این نشست ها در سال ۱۴۰۲ با محوریت بررسی کتاب «نیمه تاریک وجود» اثر دبی فورد و ترجمه فرناز فرود، با حضور سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات؛ حامد عبدوس، مدیرکل تأمین منابع و جمعی از کارشناسان این اداره کل برگزار شد.

نگاهی به «نیمه تاریک وجود»

نیمه تاریک وجود یک کتاب خودیاری است؛ دبی فورد در این کتاب ادعا می‌کند نگاه روانکاوانه دارد و نظریه سایه های پنهان یونگ را مبنای کار خود قرار داده است. کتاب در ۱۰ فصل نوشته شده، ۵ فصل اول در مورد شناخت خود و سایه های پنهان وجودمان است و ۵ فصل بعدی در مورد پذیرش خود صحبت می کند. در انتهای هر فصل تمرین‌هایی برای خوانندگان قرار دارد. در این کتاب می‌خوانیم سایه‌های پنهان بخش هایی از وجود ما است که از کودکی به خاطر رفتار والدین و سپس ترس از قضاوت شدن در اجتماع آنها را پنهان می‌کنیم تا مورد تایید اجتماع و والدین قرار بگیریم. کتاب نیمه تاریک وجود بر مفاهیمی مانند «قضاوت نکردن دیگران» و «مسئولیت پذیری» تاکید دارد؛ فورد معتقد است اگر صفتی در دیگران ما را آزار می دهد حتما آن ویژگی در لایه‌های پنهان شخصیت ما قرار دارد و چون ما آن وجه از شخصیت خود را دوست نداریم و انکار می کنیم افراد این چنینی هم بیشتر به خود جذب می کنیم و سر راه ما قرار می گیرند. پس اگر به دیگران حق بدهیم و ناخوداگاه خود را بیشتر واکاوی کنیم، متوجه خواهیم شد اگر ما هم در شرایط آنها قرار بگیریم همان رفتار را بروز خواهیم داد. در فصول انتهایی به مسئولیت‌پذیری انتخاب های خود اشاره می کند و توصیه می کند اگر از جایگاه کنونی مان در زندگی راضی نیستیم باید تصمیم به تغییر آن بگیریم و در این راه ابتدا باید به خود متعهد شویم و سپس برنامه‌ریزی روزانه، هفتگی و ماهانه داشته باشیم.

روان‌شناسیِ عامه‌پسند، سوءاستفاده از نیاز مخاطب

سیدباقر میرعبداللهی معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد با بیان دیدگاهش نسبت به کتاب، گفت: از آن‌جا که این کتاب، از نظر مفهومی، در شمار «کتاب‌های روان‌شناسی خودیاری» طبقه‌بندی می‌شوند، مناسب است به آسیب‌ها و عیوب کلی این نوع منابع در بازار نشر ایران اشاره کنیم. نخست، نویسندگان و مترجمان این نوع کتاب‌ها جزء متخصصان امر و آشنایان با دانش روان‌شناسی نیستند؛ برای نمونه، در کتاب حاضر، اشارات صریح و مکرری به مفهوم «سایه» در شخصیت‌شناسیِ مبتنی بر روان‌شناسی کارل گوستاو یونگ می‌شود که نسبتی با آنچه از یونگ در این باره می‌دانیم ندارد. اگر محتوای این کتاب مبتنی بر این ایده یونگی باشد ـ که به نظر می‌آید چنین است ـ لازم است در مقدمه و نیز متن کتاب این موضوع آشکارا تبیین شود که نشده است. دوم، این نوع کتاب‌ها می‌کوشند موضوع خود را، حتی‌الامکان، ساده‌سازی کنند، اما در فرایند ساده‌سازی، موضوع را از اصالت اولیه خود دور می‌کنند؛ چراکه توجه ندارند فرایند ساده‌سازی، خود، می‌تواند یکی از مراحل تولید تفکر باشد.

وی ادامه داد: موضوع بعدی این است که ناشران و مترجمان این نوع کتاب‌ها به تجربه‌های ایرانی موضوع توجه ندارند و از تفاوت و گاه تغایر میان حوزه‌های شناختی و زیستیِ میان دو فرهنگ ایرانی و غیرایرانی غفلت می‌کنند. علاوه بر این، این نوع منابع، عمدتاً، «کتاب» با تعریف مصطلح آن نیستند؛ یعنی فاقد پرسش اولیه، روش تحقیق، نظام ارجاعات و توضیحات و به طور کلی، فاقد پیکره و هندسه یک کار تحقیقی هستند و بیشتر حالت یک سخنرانی و ارائه تهییجی و حتی تخدیری دارند تا یک تألیف منسجم.

میرعبداللهی ادامه داد: نشر ایران، در حوزه روان‌شناسیِ عامه‌پسند، پُر از آثاری است که با سوءاستفاده از نیاز مخاطب، نبض بازار را به دست گرفته‌اند و عرصه را هم بر آثار معتبر علمی و هم بر آثار عامه‌پسندِ خواندنی و قابل‌توصیه تنگ کرده‌اند. نقد علمی به منظور آگاه‌کردن عامه مردم و نیز حضور ناشران و مترجمان دغدغه‌مند در این عرصه، این آسیب را برملا و جبران می‌کند. آسیب دیگر این است که این نوع منابع به دنبال تشریح و تفسیر واقعیت موضوع نیستند و بیشتر می‌خواهند حالت توصیه‌ای و موضع نسخه‌پیچ داشته باشند. به همین دلیل، به جای ریشه‌یابی بحث، به دنبال «زودتر به نتیجه رسیدن» هستند که البته با درمان واقعی فرق دارد. در عین حال و با وجود آسیب‌های بالا، برخی از آین آثار، به دلیل «تجربه فردی نویسندگانش»، برای برخی خوانندگان سودمند است و آرامشی نسبی برای آنان ایجاد می‌کند که با مقصود اولیه از نگارش چنین آثاری مطابقت دارد. به عبارت دیگر، اگرچه بسیاری از این گونه کتاب‌ها از اعتبار علمی برخوردار نیستند، اما پناهگاه روانی خوب و کم‌وبیش بی‌ضرری برای برخی خوانندگان هستند و ممکن است در تغییر برخی عادات و رفتارهای آنان نقش سازنده ایفا کنند و برای «کمک به سازگاری فرد با خود» یاریگر آنان باشند. لازم است منتقدان این گونه آثار، به این وجه از تأثیرگذاری آن نیز توجه کنند و همه این منابع را با یک چوب نرانند.

در ادامه حاضرین به بیان نقد و نظر خود در مورد این کتاب پرداختند.

گفتنی است، سلسله‌نشست‌های کتابخوانی اداره‌کل تأمین منابع با هدف افزایش دانش موضوعی و کتابشناسی همکاران این اداره‌کل و نهادینه‌سازی فرهنگ نقد و گفت‌وگو از تابستان سال ۱۳۹۹ با کتاب «نیم دانگ پیونگ یانگ» اثر رضا امیرخانی آغاز شده و به صورت ماهانه و مستمر برگزار می‌شود. کتاب‌های این سلسله‌نشست‌ها از میان کتاب‌های پرمخاطب، تازه‌های نشر و کتاب‌هایی که به معضلات اجتماعی از جمله خودکشی، مهاجرت و... می پردازد، انتخاب می‌شود.